Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası

Ebû İshâk es-Saffâr, Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) kelâm anlayışını benimseyen Batı Karahanlılar dönemi âlimlerinden birisidir. Telhîsü’l-edille ve Risâle fi’l-kelâm adlı kitaplarının içeriği, kullandığı yöntem ile Osmanlı ve Arap âlimlerce eserlerine yapılan atıflar, onun önemli bir Mâtürîdî kelâmcısı olduğunu gösterir. Bu çalışmada, onun kelâm müdâfaası konu edilmektedir. Saffâr, Telḫîṣ’e kelâm ilminin adlandırılması, önemi ve dinen meşrûluğu konusunda uzun bir giriş yazarak bu ilmin öğrenilmesi gerektiğini savunmuştur. Sistematik kelâm müdafaası incelendiğinde, Saffâr’ın Hanefi Mâtürîdîler içinde Kelâm ilminin savunulmasına müstakil ve hacimli bir bölüm ayıran ilk mütekellim olduğu anlaşılır. Sistematiğini kendisi belirtmese de onun kelâm müdâfaasının izah, ispat ve reddiye olmak üzere üç temele dayandığı anlaşılır. Saffâr’ın bu ilmi ısrarla müdafaa etmesi, V. (XI.)  ve VI. (XII.) yüzyıllarda Mâverâünnehir’de kelâm karşıtlığının bulunduğunu gösterir. Bu döneminde Ashâbü’l-hadis ve İhvân-ı Safa, kelâma karşı cephe alan kesimlerdir. Bununla birlikte o, asıl olarak Hanefî fıkıhçılarının kelâm karşıtlığını aşmaya çalışmaktadır. Müdâfaasını, karşısındaki güçlü bir muhalafete karşı ortaya koyduğu için savunusu tutarlı ve ilmî derinliğe sahiptir.